گردشگری مشاهیر فرهنگ و عرفان اسلامی

گردشگری مشاهیر فرهنگ و عرفان اسلامی

دکتر علی رفیعی

معاون گردشگری استان تهران

از دهه‌های گذشته سفر بخش لاینفک از زندگی ابناء بشر گردیده است و به دلیل توسعه و پیشرفت جوامع بشری مفهوم سفر از صرف جابجایی به قصد تفریحات و یا تحصیل به مفاهیم دسته بندی با یافته گسترده‌تری تغییر یافته است. «گردشگری مذهبی» یکی از مفاهیم کلی می‌باشد که از اهمیت بسزایی نیز در صنعت گردشگری برخوردار می‌باشد.

هنگامی‌که از گردشگری مذهبی سخن می‌گوییم منظور سفرهای مختص به مسلمانان به قصد انجام اعمال مذهبی و یا شرکت در مناسک حج و سایر مناسک و اعمال و زیارت قبور ائمه اطهار و بزرگان دینی نیست، بلکه اشاره به پیروان سایر مذاهب و ادیان می‌باشد و در واقع گردشگری مذهبی به سفرهایی اطلاق می‌شود که اصلی‌ترین هدف از آن تجربه‌ی مذهبی باشد.

ممکن است گردشگران مذهبی بارها به مکانی مذهبی بروند و یک بار رفتن به آن مکان مذهبی آن‌ها را از سفرهای مکرر و مراجعت به آن مکان مقدس باز نمی‌دارد.

البته لازم به ذکر است، برخی گردشگری مذهبی را شاید جایگرین کلمه‌ی «زیارت» نمایند، ولیکن در واقع زیارت به معنی مراجعه پیروان یک دین به سنت، مراسم و مناسک و اماکن مقدس همان دین و آیین می‌باشد، در حالیکه در گردشگری مذهبی سفر و مراجعه به یک سنت، مراسم و مناسک و اماکن مقدسه دین و مذهب دیگری می‌باشد و این موضوع ایجاد 2 دو نوع گردشگر در گردشگری مذهبی می‌گردد.

در گردشگری مذهبی محورهایی اثرگذار تولید جریان گردشگری مذهبی می باشند که برخی از آن‌ها را می‌توان به شرح ذیل بیان نمود.

1-اماکن مقدسه و مذهبی مقصد و محور بسیاری از سفرهای مذهبی می باشد و محلی برای دیداد و تبادل فرهنگ و مذاهب گوناگون نیز طلقی می‌گردند.

2-به دلیل مذهبی بودن گردشگران مذهبی و وجود و درک آرامش و صلح طلبی و قانون مداری در این افراد سفرهای مذهبی یکی از مسئولانه‌ترین سفرهای گردشگری با پایین‌ترین اثرات زیست محیطی می‌باشد.

3-گردشگری مختص طبقه‌ی خاص از جامعه نمی‌باشد و افراد جامعه از هر قشر اجتماعی می‌توانند به چنین سفرهایی بروند.

4-افرادی که مبادرت به سفرهای مذهبی می‌نمایند، اغلب در جستجوی معنویات بوده و زیاد تنوع طلب نیستند و سادگی را ترجیح می‌دهند.

5-اغلب سفرهای زیارتی گروهی و دسته جمعی با نظم بالا برگزار می‌گردد.

6-سفرهای مذهبی برای بسیاری از معتقدین حتی برای یکبار در زندگی غایت کمال طلبی محسوب می‌گردد و سعی می نمایند به آن سفر مبادرت نمایند.

کشور ایران نیز با قدمت چندین هزار ساله خود علاوه بر برخورداری آثار تاریخی، طبیعی، فرهنگی، آثار بسیاری را نیز در دل خود جـای داده است و پیـامبران و بزرگان دینی بسیاری در این کشور زندگی کرده‌اند، که امروزه قبور آن‌ها مقصد زیارتی و مذهبی مردمان کثیری از ایران و دیگر کشورهای جهان می‌باشد و قبور برخی ائمه اطهار این مقاصد زیارتی را از اهمیت بالایی برخوردار نموده است. بر طبق شواهد موجود حدود 33 پیامبر در کشور ایران دارای مدفن هستند که کشور ایران از حیث گردشگری مذهبی از شرایط ممتازی برخوردار می‌دارد ولیکن وجود بارگاه ملکوتی حضرت ثامن الائمه حضرت امام رضا(ع) در شهر مقدس مشهد و همینطور حرم مطهر حضرت معصومه (س) خواهر گرانقدر آن امام رئوف در شهر مقدس قم و سایر مقابر ائمه و معصومین در شهر شیراز (حضرت شاه چراغ (ع) و شهر تهران (حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)) کشور ایران با پیشینه حداقل 5 هزار ساله خود را در اعتصام به حبل ورید (توحید) که رکن رکین و شرط اصلی مشترک در فطرت تمام انسان‌ها است برای زیارت هم وطن‌نان و سایر مسلمانان جهان و همچنین بازدید سایر زیارت کنندگان ادیان الهی بسیار متمایز و حائز اهمیت می‌سازد.

یکی دیگر از ظرفیت‌های ممتاز کشور عزیزمان ایران اسلامی بهره‌مندی عرفان اسلامی در حوزه گردشگری مذهبی می‌باشد. این مکتب معنوی با تمرکز ویژه قبر عشق الهی و وحید امکان ارتباط با فطرت همه انسان‌ها از هر رنگ و نژاد و دین و مذهب را فراهم کرده است. بدون هیچ تردیدی و به اذعان تمام دانشمندان جهان فلسفه و عرفان اسلامی مرهون عرفا و سالکان سیر ال ا… ایرانی است.
به جرأت می‌توان گفت « بدون ایران، اکنون اثری از فلسفه و عرفان اسلامی بجای نمانده بود». کشورهای توسعه یافته و بطور صریح جوامع غربی به دلیل استیلای فرهنگ کاپیتولاسیم دچار نوعی سرخوردگی و بی پناهی معنوی گردیده‌اند، بطوری که اکنون با جمعیت کثیری مواجه هستیم که به دنبال روزنه‌ای برای سیراب کردن قلوب تشنه خود می‌باشند و کشور ایرن با دارا بودن مواهب مورد اشاره می‌تواند مقصد بسیار مناسب با توجه به قدمت و برخورداری از ظرفیت‌های بالای گردشگری مذهبی باشد، البته شاید درک عمیق نسبت به معنویت بسیاری از مقابر بزرگان دینی ایران نداشته باشند و درک آن دارای پیش شرط‌هایی از جمله تشرف به دین مبین اسلام باشد و لیکن به نظر می‌رسد به دلیل عدم مسلمان بودن آنها آیا می‌بایست از جذب و جلب آنها با توجه به مواهب بسیار زیاد مذاهب دیگر از جمله مشاهیر عرفانی- اسلامی صرف نظر نمود و یا با برنامه‌ریزی صحیح و مناسب نسبت به بهره‌مندی حداکثری را نمود و از این دریچه برای معرفی هر چه بهتر چهری ایران اسلامی استفاده نمود.

اگر امروزه نسبت به این مهم اقدام ننماییم و از ظرفیت‌های بالای گردشگری مذهبی حتی در بالا بردن توان اقتصادی گردشگری بهره نبریم براحتی کشورهای همسایه همانند کشور ترکیه در مصادره نمودن مشاهیر و شخصیت‌های ایرانی به نفع خودشان بهره برده و سالانه از درآمد بالا و استفزایی قابل توجه سود و منفعت لازم را خواهند برد.

هنگامیکه سخن ا زمولانا به میان می‌آید لازم است اشاره نماییم هنگامیکه کشور ترکیه حدود 20 سال قبل اقدام به تبلیغ برای برگزاری سالانه مراسمی تحت عنوان «هفته مولانا» نمود و شهر قونیه شهری کوچک با دو هتل چهار ستاره و چند مهمان پذیر کوچک در اظراف مقبره مولانا و تعدادی رستوران معمولی و کهنه بود اما به دلیل برنامه‌ریزی صحیح و سرمایه‌گذاری دولت و بخش خصوصی کشور ترکیه، امروزه شاهد هستیم این هفته و برگزاری رقص سماع سهم مناسبی از در آمد گردشگری این کشور را از آن خود کرده که در جدول ذیل به بخشی از آن و مقایسه آن دو استان نسبتا هم طراز استان قونیه در حوزه گردشگری مذهبی اشاره نماییم.

1- در خصوص استان‌های اصفهان و شیراز حتی اقامت‌های بین راهی و بوم گردی هم جزو آمار لحاظ شده، در حالی که برای شهر قونیه فقط تعداد تخت داخل شهر قونیه محاسبه گردید.

2- پراکندگی و عدم تمرکز در واحدهای اقامتی باعث افزاش قیمت تمام شده و تحمیل هزینه‌های ثابت به تعداد کمتری تخت در یک واحد می‌گردد.

3- آمار رسمی وزارت گردشگری ترکیه تعداد 2 میلیون و دویست هزار نفر را نشان می‌دهد اما کارشناسان معتقدند تنها 20 درصد از این آمار را گردشگران خارجی تشکیل می‌دهند.

4-درآمد گردشگران شهر قونیه طبق آمار رسمی دو میلیارد و چهارصد هزار دلار است اما کارشناسان معتقدند 45% آن از محل گردشگران خراجی 55% از گردشگران تبعه ترکیه بدست آمد.

5-لازم به ذکر است در سال 2013 درآمد گردشگری بالغ بر 6.500 میلیارد دلار بوده که سهم ایران حدود 5 میلیارد دلار بوده است.

هفته مولانا و برنامه‌های رقص سماع هر سال 10 الی 17 دسامبر مهرماه شمشی در شهر قونیه کشور ترکیه برگزار می‌گردد و مهمترین رویداد آن برگزاری رقص سماع است. که توسعه هنرپیشگان حرفه‌ای که بر سماع راست هیچ چیرگی ندارند می باشد و ازآنجا که حق تعالی روزی هر مرغکی را انجیر معین نفرموده است. هیچ نشانه ای از وجد وحال عرفان و اصل در این نمایش ظاهر فریب دیده نمی شود.

این برنامه بیش از اینکه یک رویداد معنوی باشد یک تئاتر موزیکال است.

نکته حائز اهمیت است که طی سالیان گذشته و با حضور پررنگ ایرانیان در این مراسم به خودی خود تبدیل به یکی از جاذبه‌های گردشگری در هفته مولانا شده است. بطوریکه هتل‌هایی که ایرانیان در آن تجمع دارند بیشتر مورد اقبال و توجه گردشگران سایر کشورها است و فروش این هتل‌ها سهل‌تر و بعضاً با قیمت گرانتر برای کارگزاران و هتل داران ترک می‌باشد.
حال تصور کنید کشور ایران با توجه به اشتهار از لحاظ تعداد عرفا و فلاسفه اگر تصمیم به برگزاری چنین مراسم‌هایی بگیرد آیا واقعا می‌توان مراسم هفته مولانا و رقص سماع را با برنامه‌های ایران مقایسه نمود و چقدر می‌تواند در رشد صنعت گردشگری و معرفی مشاهیر و علم و ادب و مذهب ایرانی- اسلامی تاثیرگذار گردد که البته نیاز به عظم راسخ برنامه‌ریزی، ایجاد زیرساخت و علی النهایه تبلیغات مناسب نیاز دارد.