آینده پژوهی در گردشگری خوراک و نوشیدنی ایرانی و تعامل با جهان
آینده پژوهی در گردشگری خوراک و نوشیدنی ایرانی و تعامل با جهان
دکتر سید حسن میرهادی
بحث گردشگری خوراک در دهه های اخیر در دنیا بسیار مورد توجه جوامع مختلف قرار گرفته است . پس از پایان جنگ جهانی دوم ،سازمان ملل برای پایداری صلح جهانی تدابیری برای نزدیکی مردم جهان و تبادل نظر و آشنائی با افکار یکدیگر با ایجاد پایگاه هائی برای تجمع دوستانه مثل پارک ها و رستوران ها و … انجام داد. در رستوران ها ،مردم با خوراک هائی که در خانه امکان طبخ آن وجود نداشت و یا مشکل بود آشنا شدند و کم کم رستوران رفتن تبدیل به یک عادت و فرهنگ شد.از طرفی رستوران ها نیز برای جلب مشتری بیشتر ، با استخدام سرآشپزان ماهر ، توانستند خوراک های متنوعی را طبخ کرده و با تزیین های خاص مورد توجه مخاطبین خود قرار دهند. از طرف دیگر با انفجار اطلاعات از طریق اینترنت و امکان تبادل اطلاعات و نظرات و عکس و فیلم های متنوع با موضوعات مختلف و …. بسترهای جدیدی برای ارتباطات بشری شکل گرفت.لذا با انتشار عکس و فیلم هائی از خوراک و نوشیدنی های اقوام و ملل مختلف و تفاوت های اساسی آن ، باعث ایجاد انگیزه های اولیه در مخاطبین شده و جذابیت و تنوع خوراک و آرزوی تست و آزمایش آن را بصورت گردشگری خوراک بوجود آورد. لذا تنوع خوراک که در نقاط مختلف جهان ، متناسب با جغرافیا، فرهنگ، اقتصاد، عادات و آداب و رسوم اقوام و ملل و …..ارتباط مستقیم دارد و تنوع مختلفی را ایجاد می کند ، توجه جوامع را به خود جلب نمود.
اگر گردشگری خوراک را بعنوان قوی ترین انگیزه سفر گردشگران برای سفر تعریف کنیم ،یا در تعریفی دیگر بگوئیم جذابیت ها و تنوع خوراک های جوامع بشری عامل مؤثری در انگیزه سفر بخاطر تست خوراک و کسب تجربه طعم و مزه جدید است، حال می توانیم گردشگری خوراک ونوشیدنی را در ایران مورد بررسی قرار دهیم . ویژه گی های گردشگری خوراک ونوشیدنی ایران را می توانیم بشرح ذیل مورد بررسی قراردهیم :
۰۱) ایران از نظر جغرافیائی در ارتفاع بین صفر تا حدود ۵۸۰۰ متر از سطح دریا که شامل عوارض متنوعی مثل کویر ،کوهستان، جنگل،دریا و …. بوده و اختلاف دمای ۲۰- تا ۷۰+ درجه سانتیگراد و چهار فصل را دارا بوده که باعث تنوع گونه های گیاهی و جانوری خاص و منحصر به فردی شده و با قدمت بیش از ۱۲۰۰۰ سال قدمت ،امروز از تنوع خوراک های زیادی برخوردار است . این تنوع که متأثر از اقوام و ملل مختلف ایرانی ، وضیعیت جغرافیائی و سطح ارتفاع که میزان تنوع محصولات خوراکی و جانوری را تعیین می کند،وضیعیت اقتصادی محلی و …. توانسته امروز بیش از چندین هزار نوع خوراک را با بالاترین کیفیت و طبخ های هوشمندانه را بوجود آورد که این خود بستر مناسبی را برای پرداختن به گردشگری خوراک ونوشیدنی ایرانی فراهم می آورد.خوشبختانه امروز به اتفاق جمعی از پیشکسوتان و متخصصان برتر کشور در حوزه خوراک و نوشیدنی ، اقدام به تهیه اطلس خوراک ایرانی نموده و بزودی خوراک ایرانی دارای شناسنامه خواهد شد و این اطلس برای گردشگران خوراک منبع مؤثقی خواهد بود تا با داشتن اطلاعات صحیح بتوانند برای کسب تجربه امتحان طعم و مزه خوراک و نوشیدنی ایرانی به مقاصد گردشگری مربوطه سفر نمایند. مطالعات بنده بعنوان یک محقق گردشگری که بیش از هزار سفر به صورت های مختلف پیاده،با قطار، با هواپیما،با ماشین ، با موتورهای مختلف،با استر و شتر و …. از نقاط دیدنی مختلف و بیراهه ایران،سعادت دیدن جاذبه های متنوع ایران را داشتم و در این سفرها از خوراک ها و سبک های مختلف طبخ و خوراک پزی اقوام و ملل ایرانی و طعم و مزه های مختلف لذت بردم. در طبخ این خوراک ها از هوش و ذکاوت خاصی بکارگیری می شد. مثلاً برای تهیه خوراکی بنام تاس کباب بعنوان یکی از اصیل ترین خوراک های ایرانی که در طبخ آن ابتدا پیاز را در زیر و سپس گوشت و روی آن سیب زمینی و به و آلو و در بالا ادویجات را قرارداده و سپس کمی آب اضافه کرده و درب دیگ یا قابلمه را محکم بسته و زیر آنرا با حرارت کم قرار داده و آرام آرام حرارت باعث پخته شدن گوشت شده و از طرفی آب بخار شده و بخار به درب بالائی زده و بروی ادویجات ریخته و ادویجات لایه به لایه عبور کرده تا به گوشتی که آماده دریافت مزه بوده و بدین طریق تمام خوراک با این روش طبخ هوشمندانه آماده نوش جان کردن می شود. آیا به نظر شما د یدن این روش های هوشمندانه و تجربه امتحان کردن طعم و مزه این خوراک های خوشمزه ، ارزش سفر ندارند؟ اما اطلاع رسانی مناسب برای بازارهای هدف مهم است تا گردشگران را بسمت خود جذب نماید.به همین ترتیب ما در نقاط مختلف ایران و استان ها با حضور متنوعی از اقوام و ملل ایرانی، می توانیم به خوراک ها و روش های مختلف و هوشمندانه طبخ و خوراک پزی اشاره کنیم . جالب است بدانیم در هر منطقه آب و هوائی بصورت طبیعی مواد خوراکی مناسب برای انسان بعمل می آید که تناول از آن باعث سلامتی و تندرستی خواهد بود. بطور مثال خرما و موز در مناطق گرمسیری بعمل می آید که باعث تعادل در حرارت و مزاج خواهد شد و از روندگی معده می کاهد. در صورتیکه همین محصولات در مناطق سردسیری مثل کوهستان باعث یبوست می شود.
حال با نیم نگاهی اجمالی به استعدادها و ارزش های خوراک ایرانی برای جذب گردشگر خوراک ، مناسب است اشاراتی به فراهم کردن بسترهای مناسب به همین منظور داشته باشیم. خوب ابتدا باید بازارهای هدف را مشخص کنیم . در این خصوص از تمام اقوام و ملل جهان می توانیم بعنوان جذب گردشگر مورد هدف قرار دهیم . اما بحث مناسبات ما با کشورهای جهان از نظر سیاسی مطرح می باشد. آیا می توانیم برای متقاضیان سفر به ایران ویزا صادر کنیم ؟ این سؤالی است که مسئولان امر بایستی بدرستی پاسخ دهند. حال فرض کنیم مشکل ویزا حل شده و گردشگر خوراک برای کسب تجربه از سفر خود به ایران برای تست خوراک های متنوع ایرانی وارد ایران می شود. خوب کجا باید برود؟ اطلاعات لازم را از کجا باید کسب نماید؟کدام سازمان و یا ارگانی برای گردشگران خوراک قبول مسئولیت کرده و مسئولانه پاسخگو هستند؟متاسفانه هیچ سازماندهی تا کنون بعنوان مسئول مستقیم این امر معرفی نشده و ما با این همه استعداد در حوزه خوراک و نوشیدنی ،هنوز آماده جذب و پذیرائی از گردشگران خوراک نیستیم!خوب بیایید کمی در مورد مراکز اقامتی مناسب گردشگران خوراک صحبت کنیم. هنوز بین مسئولان و متخصصین حوزه گردشگری بحث ایجاد هتل های لوکس و مثلاً پنج ستاره مطرح است. در حالیکه مخاطبین این حوزه ممکن است از ممالکی قصد سفر به ایران نمایند که بهترین هتل های پنج ستاره جهان را دارا باشند ولی مثلاً تجربه زندگی موقت در یک کپر و خوابیدن در یک رختخواب تمیز روستائی را نداشته باشند و برای کسب این تجربه متفاوت حاضر باشند پول خرج کنند.پس ما باید روی ایجاد بستر های تخصصی برای جذب گردشگران خوراک و نوشیدنی کار کنیم . برای مثال شما در کویر مصر یا کویر فرحزاد شاهد طبخ آبگوشت زیر خاکی هستید. یعنی بعد از ظهر آبگوشت را در یک دیگ بزرگ پلمب کرده و زیر خاک دفن کرده و روی آنرا با آتش و زغال پر می کنند تا شب که طی مراسمی همه گردشگران با دوربین بر سر دیگ حاضر شده و دیگ با عظمت از زیر خاک خارج شده و پس از تمیز کردن گرد و خاک آن ،درب دیگ را در مقابل چشمان گردشگران باز کرده و بین آنان با سینی مخصوص توزیع شده تا با نان خشک وسبزی محلی و ترشی خانگی و پیاز و … و در باراندازهای محلی که بسیار تمیز و با صفا طراحی و ساخته شده و محل مناسبی برای اقامت بوده و مثلاً مستر روم و … دارد ، نوش جان کرده و از یک تجربه متفاوت بهرمند شوید. نکته دیگر اشاره به نکات بهداشتی و سلامتی خوراک ها و نوشیدنی های ایرانی است که باید بشکلی مناسب به آن پرداخته و اطلاع رسانی جهانی شود تا گردشگران بدانند که با علم و تجربه چند هزار ساله ایران در طب سنتی ایرانی و آنچه که در طول سالیان طولانی در اقوام و ملل ایرانی بصورت سنتی و سینه به سینه تا کنون تجربه شده و سلامتی را برای خانواده های ایرانی و جامعه به ارمغان آورده ،به جوامع دیگر هدیه کرده و یک تجربه خوب را ایجاد کنیم.
۰۲) تنوع در اقوام و ملل ایرانی باعث بوجود آمدن تنوع خوراک و نوشیدنی های خاص با طبخ متفاوت شده است. البته متاسفانه در چند سال اخیر به علت عدم توجه مسئولان امر و خانواده ها به تغذیه مناسب و ایرانی و تغییر در سبک زندگی و ذائقه و تمایل به غذاهای فست فود و غیر سالم، باعث دور شدن از خوراک سالم ایرانی شده و فرهنگی که توجه خاص به سلامتی و برنامه غذائی کامل داشته و در برنامه خوراک خانواده تنوع لازم را برای تأمین تمام مایحتاج مواد خوراکی بدن می نمود و سلامتی و قدرت بدنی لازم را بدنبال داشت را از دست بدهیم! بعنوان مثال ما بیش از پانصد نوع آش محلی ثبت نشده داریم که هر کدام از مواد خوراکی خاص و سبزیجات محلی مخصوص برای طبخ استفاده کرده و سلامتی را هدیه می نماید.این آش ها یکی از یکی خوشمزه تر و لذیذتر هستند که ارزش سفر و تست را دارند.
۰۳) اقلیم و تنوع مناطق گردشگری ایران مضاعف بر جاذبه های گردشگری خوراک و نوشیدنی ایرانی است. یعنی گردشگر خوراک و نوشیدنی برای کسب تجربه خوردن و مزه کردن خوراک ایرانی ،در هنگام سفر از مناطق و اقلیم های مختلف ایران نیز بهرمند شده و از جاذبه های طبیعی ایران نیز لذت خواهد برد. یادآور می شوم ایران از نظر جاذبه های طبیعی در جهان مقام پنجم را دارد.
حال با بررسی اجمالی که در خصوص استعدادها و منابعی که در حوزه خوراک و نوشیدنی در ایران داریم بصورت مختصر برای جذب گردشگرخوراک به نکات ذیل بعنوان شروط جذب گردشگر خوراک ونوشیدنی ایرانی اشاره می کنیم :
1-تعیین مدیریت مشخص از سوی دولت بعنوان «مدیریت جذب گردشگر خوراک ونوشیدنی ایران»در وزارت میراث فرهنگی
2-ایجاد تسهیلات اخذ ویزا برای داوطلبین و گردشگران خوراک و نوشیدنی در ایران
3-تعیین بازارهای هدف
4-اطلاع رسانی گسترده و تبلیغات وسیع برای بازارهای جهانی و برگزیده
5-ایجاد و حمایت از اقامتگاه های بومی و اصیل ایرانی که خود با معماری اصیل و سنتی ایران بعنوان یک جاذبه ایجاد شده و مطرح می باشد.
6-ایجاد و حمایت از رستوران هائی که فقط با اهداف جذب گردشگران خوراک و نوشیدنی ایرانی تأسیس شده باشند و برای ارائه خدمات به گردشگران آموزش های تخصصی برای طبخ و پذیرائی دیده و مسلط به زبان های بین المللی بوده و بتوانند رضایت گردشگران خوراک ونوشیدنی ایرانی را تأمین نمایند.
7-پشتیبانی و حمایت از تهیه اطلس خوراک و نوشیدنی ایرانی که منبعی معتبر برای شناسنامه دار کردن خوراک ملموس وناملموس و فراموش شده ایرانی بوده و منبعی معتبر برای استفاده گردشگران خوراک ونوشیدنی ایرانی خواهد بود.
8-حمایت و پشتیبانی از آموزش های عالی برای تربیت تور لیدرهای خوراک ونوشیدنی ایران ،سر آشپزان و خوراک پزان ایرانی ، مدیران تشریفات و پذیرائي ایرانی ،مدیران اقامتگاه های بومی ایرانی ، مدیران مراکز فروش محصولات و صنایع دستی و هنری ایرانی و ….
9-حمایت برای تأسیس شرکت های دانش بنیان در حوزه های گردشگری خوراک ونوشیدنی ایرانی
10-حمایت برای تولید محصولات خوراکی و نوشیدنی ایرانی بعنوان سوغات ایران و استفاده گردشگران خوراک و نوشیدنی ایرانی و ایجاد خاطره برای گردشگران و تبلیغات دهان به دهان از سوی گردشگران به هموطنان و دوستان خود و جذب مجدد گردشگر برای حوزه خوراک و نوشیدنی ایرانی
11-حمایت از برنامه های تولید و عرضه محصولات خوراکی سالم و ارگانیک با قیمت مناسب از سوی دولت و مشارکت بخش خصوصی
12-تهیه برنامه های زیربنائی برای توسعه گردشگری خوراک ونوشیدنی ایران در بستر روستاها و مناطق مختلف گردشگری ایران توسط دولت و واگذاری به بخش خصوصی با حمایت و پشتیبانی کامل
13-اجرای همایش ها و جشنواره های بین المللی در داخل و خارج از ایران برای معرفی خوراک ونوشیدنی ایرانی به جوامع هدف
14-برگزاری نمایشگاه های داخلی و بین المللی در داخل و خارج از ایران برای معرفی توان و استعدادهای موجود در حوزه های گردشگری خوراک ونوشیدنی ایرانی
15-استفاده از روزهای ملی کشورهای جهان و ارائه خوراک ونوشیدنی های ایرانی در مراسمات مشترک داخل و خارج از ایران
16-شرکت فعال و گسترده و البته قوی تیم های متخصص در طبخ و پذیرائی در مسابقات بین الملی مثلاً شف ورد ،مستر شف و …. با هدف مطرح کردن خوراک ونوشیدنی ایرانی و به رخ کشیدنی تخصص خوراک پزان ایرانی و مهارت های آنان
17-برگزاری شوها و جشنواره های خیابانی از خوراک و نوشیدنی های ایرانی در سطح جهان و کشورهای هدف با برنامه های قوی و مشخص
۰۴) آینده پژوهی در حوزه گردشگری خوراک ونوشیدنی ایرانی
با توجه به تغییراتی که طی چند دهه گذشته در جهان رخ داده و رشد بی رویه جمعیت و توزیع نامتعادل آن در اقلیم های مختلف و عدم توجه دولتمردان به تبعات آن ،امروز با مشکلات متعددی در حوزه خوراک و نوشیدنی و تأمین منایع مناسب مواجه هستیم . با یک نگاه آگاهانه به مسائل اقتصادی در جهان بسیار روشن و محتمل است که در آینده با قحطی مواجه خواهیم بود و جنگ ها بر سر تأمین خوراک و حتی آب خواهد بود. تأمین خوراک در حوزه های مختلف دچار مشکل تولید شده و مثلاً برای تأمین پروتئین لازم در جهان تولید دام و طیور جوابگوی نیازهای بشری نیست و میزان تولید کمتر از درخواست و نیاز بشری است. در نتیجه امروز دانشمندان روی تأمین پروتئین از منابع دیگر مثل حشرات هستند.یا روی خوراک هائی با حجم کمتر و انرژی بیشتر تمرکز دارند. ممکن است غذای آینده بشر از جلبگ های خاصی که امروزه در آزمایشگاه ها و در سفرهای فضائی مصرف می شوند، تامین گردد.
اما جای امیدواری دارد اگر مسئولان امر توجه کافی نموده و با یک برنامه ریزی دقیق از همین الآن اقدام نمایند ،ما در ایران با دارا بودن زمین های گسترده و هنچنین برخورداری از آب و هوای متنوع و چهار فصل ، و تنوع گیاهی و جانوری ، نیروی انسانی مساعد برای آموزش دیدن به همین منظور و دیگر موارد ،دچار بحران قحطی نشده و حتی می توانیم به دید اقتصادی ، از همین الآن به فکر تأمین منابع خوراک و صادرات به جهان باشیم.
در خاتمه یادآور می شوم که این مقاله فقط بعنوان اشاره تیتروار به حوزه گردشگری خوراک و نوشیدنی ایرانی بود و ایران از توان بسیار بالائی برای پرداختن تخصصی به این موضوع را دارا است و اگر مسئولان امر با بخش خصوصی وارد یک تعامل سودآور شوند،ما می توانیم بخوبی جذب گردشگر خوراک ونوشیدنی نموده و از مزایای آن در اقتصاد ،مسائل اجتماعی و رفع بیکاری و تولید با ارزش افزوده شده و یک فضای جدید و مفرح را به جامعه ایرانی هدیه کنیم. انشاءاللّه